Honderd jaar OMO-scholen

Sander Dekker over art. 23 in het licht van Paulus en herbestemming van kerken

De Sint Jan in Den Bosch was op zon­dag 11 de­cem­ber (zon­dag ‘Gaudete’) getuige van een bij­zon­der gebeuren: de Brabantse scholen­ver­eni­ging Onze Middel­baar Onder­wijs (OMO) vierde het hon­derd­ja­rig bestaan met een speciale Eucha­ris­tie­vie­ring en een bij­een­komst in het Jheronimus Bosch Art Center. Die bij­een­komst leidde tot een opmer­ke­lijk tafereel.

Eucha­ris­tie­vie­ring

De vie­ring In de Bossche ka­the­draal was bij­zon­der goed ver­zorgd, met prach­tige zang van de Schola Cantorum van de St. Jan. De beide Brabantse bis­schop­pen, Mgr. Gerard de Korte (hoofd­cele­brant) en mgr. Jan Liesen waren er, evenals ikzelf als onder­wijs­bis­schop. De preek werd ver­zorgd door diaken drs. Titus Frankemölle, rector van de OMO scholen­groep Kwadrant in Dongen en Oosterhout en voor­zit­ter van de Neder­landse Katho­lie­ke School­raad (NKSR). Hij wees onder meer op de be­lang­rijke rol van het katho­liek onder­wijs in dienst van heel de mens, hoofd, hart en han­den en van in­te­gra­tie in de samen­le­ving. Hier­on­der geef ik met zijn toestem­ming de tekst van deze homilie weer. In de ka­the­draal waren de Rome-gan­gers onder de leer­lin­gen dui­de­lijk herken­baar aan hun blauwe jacks. Honderd OMO-leer­lin­gen waren uit­ver­ko­ren geweest op basis van een ‘sollici­ta­tie­brief’ om rond de Neder­landse dag aan het eind van het jaar van Barm­har­tig­heid naar Rome af te reizen en daar een weekje veel mooie erva­ringen op te doen.

Helder betoog

Na afloop van de Eucha­ris­tie­vie­ring vond een bij­een­komst plaats in het Jheronimus Bosch Art Center, de voor­ma­lige Jacobus­kerk, waar de burge­mees­ter Ton Rombouts, staats­secre­taris Sander Dekker, de Com­mis­sa­ris van de Koningin Wim van der Donk en bestuursvoor­zit­ter Eugene Bernard toe­spra­ken hiel­den. Zowel de burge­mees­ter (die een zeer gees­tige toe­spraak hield) als de com­missa­ris van de koningin zijn oud-leer­lin­gen van OMO-scholen. De meest op­val­lende toe­spraak was een hel­der betoog van staats­secre­taris Sander Dekker, die een pleidooi hield voor zijn plannen met de verrui­ming en vernieu­wing van art. 23 van de Grondwet over de vrij­heid van onder­wijs. De staats­secre­taris wil graag nieuwe school-concepten moge­lijk maken (zoals I-pad­scho­len) en het scholen ge­mak­ke­lijk maken van ‘kleur’ te ver­an­de­ren. Zo wil hij vanuit een liberale visie meer variëteit moge­lijk maken. Dat die variëteit toch al niet geheel ontbreekt bleek uit de school-carrière van de staats­secre­taris zelf die ver­telde dat hij zowel op een chris­te­lijke, een Jena-plan school als een katho­lie­ke school had gezeten. Hij vergeleek zijn plannen met de herbestem­ming van een aan de ere­dienst ont­trok­ken kerk (ik kan niet helemaal inschatten of deze vergelij­king als erg gelukkig werd ervaren) en hield zijn gehoor hoofd­stuk 13 van de eerste Korinte­brief voor waarin Paulus de liefde centraal stelt. Die liefde zou zijn gehoor er toe moeten brengen de plannen van de staats­secre­taris posi­tief te omarmen. De staats­secre­taris pre­sen­teerde zich als van chris­te­lijke, ge­re­for­meer­de huize en bijbelvast (hoewel hij al in de tachti­ger jaren afstand van geloof heeft geno­men) en betoogde dat zijn plannen geenszins een afschaf­fing, doch slechts een ‘update’ van het bijna hon­derd­ja­rige Grondwetsartikel beteken­den.

Andere toe­spra­ken

De com­missa­ris van de Koningin ging hier subtiel en wel­spre­kend op in door de waarde van art. 23 voor het heden tegen de ach­ter­grond van het verle­den te onder­stre­pen (mon­dige bur­gers zijn er nu wel genoeg, nu hebben we moe­dige bur­gers nodig) en de OMO-scholen uit te nodigen aan het debat rond de plannen van de staats­secre­taris deel te nemen. Dat beloofde bestuursvoor­zit­ter Eugène Bernard, die de drie of vier basis­prin­ci­pes/doel­stel­lingen van OMO-onder­wijs - goed onder­wijs, een goed mens en goed leven, goed han­de­len - voorhield en het belang daar­van voor de desintegrerende samen­le­ving onder­streepte. Hij maakte dui­de­lijk dat de OMO-bijdrage aan het debat opbouwend-kri­tisch zou zijn.

Homilie van drs. Titus Frankemölle

Tweet van de paus

Broe­ders en zusters, afgelopen week viel mijn oog op deze tweet van paus Fran­cis­cus: “De Advent is de tijd, waarin we ons hart voor­be­rei­den op Christus, de red­der, onze hoop”. De paus vat hierin heel kort de lezingen van de Advents­tijd samen. Een periode van inkeer, be­zin­ning, ver­wach­ting en hoop.

Gaudete

Vandaag vangen we een eerste glimp van die hoop op, een eerste glimp van blijd­schap. Niet voor niets wordt deze derde zon­dag van de Advent ‘Gaudete’ genoemd, naar het ope­ningsvers van deze vie­ring: “Gaudete in Domino semper,” “Verheugt u in de Heer te allen tijde!” U hoorde bij het intrede­lied het koor zingen over die vreugde, over die blijd­schap, want bijna is het zover, bijna is het Kerst­mis en vieren we de geboorte van Jezus, de Zoon van God.

De lezingen laten ons echter nog niet uitbarsten in een over­wel­di­gend gejubel, dat komt bin­nen­kort pas bij het koor der engelen, dat het Gloria zingt. De lezingen hou­den ons vooreerst nog flink bij de les.

Daden

Alhoewel we wor­den gemaand niet over elkaar te oor­de­len en vooral gedul­dig te zijn, kunnen we zeker niet met de armen over elkaar blijven zitten. Het voor­beeld van Johannes de Doper in het Evan­ge­lie als wegberei­der voor de komst van Jezus, spoort ook ons net zo aan om mee te werken met de genade die wij ont­van­gen en opnieuw zullen ont­van­gen van Jezus Christus. Of om het een­vou­diger te zeggen, van ons wordt verwacht, dat we een handje meehelpen, dat we de armen uit de mouwen steken. Alleen maar geloven en alleen maar vroom zitten zijn is niet genoeg, je moet ook daden kunnen laten zien.

Wegberei­der

In zijn grote verschei­den­heid is ook het katho­liek onder­wijs een wegberei­der. Ook de scholen, de leraren en leraressen werken, in dienst­baar­heid, aan een betere toe­komst, werken aan hoop voor leer­lin­gen.

Vrij­heid van onder­wijs

In Neder­land koes­te­ren we al 99 jaar een groot goed, de vrij­heid van onder­wijs. Ouders en leer­lin­gen hebben in ons land de vrij­heid om een school te kiezen, die past bij hun levensop­vat­tingen, vor­ming, opvoe­ding, sfeer, cultuur en religie. Daar mogen we met elkaar trots op zijn en ook dank­baar, dat wij dat met elkaar zo hebben kunnen regelen. Laat ons hier vooral ook zuinig op zijn!

Een dienst aan mensen

Vrij­heid van onder­wijs betekent niet, dat je als katho­lie­ke school met alle win­den kunt meewaaien. Door je katho­liek te noemen leg je jezelf een taak op, minimaal toch een in­span­ningsver­plich­ting. Katho­liek onder­wijs is altijd een dienst aan de samen­le­ving en gericht op de vrij­heid en onaf­han­ke­lijk­heid van mensen. Je moet een goede oplei­ding kunnen volgen, om in je eigen levens­on­der­houd te kunnen voor­zien, om je eigen boontjes te kunnen doppen. Door de eeuwen heen is dat ook altijd zaak van het katho­liek onder­wijs geweest, het is een onder­deel van wat we de diakonia van de Kerk noemen: in het dienst­werk mensen emanciperen tot vrije, zelfbewuste en verant­woor­de­lijke bur­gers. Honder­den jaren hebben con­gre­ga­ties en ordes zich naast zorg toe­ge­legd op onder­wijs, waar ook ter wereld.

OMO

Een goed voor­beeld van katho­lie­ke emanci­patie is de scholen­ver­eni­ging Ons Middel­baar Onder­wijs. In Brabant werd 100 jaar gele­den het fun­dament van Ons Middel­baar Onder­wijs gelegd. Onder­wijs voor de emanci­patie van de Braban­ders. Onder­wijs om mensen zelf verant­woor­de­lijk­heid te laten dragen en niet af­han­ke­lijk te laten zijn van anderen. Vrij te zijn. Vrij te zijn, zoals we in de Advent toegroeien naar die vrij­heid, of zoals de psal­mist het zegt: “God, richt ons weer op, laat uw aanschijn over ons lichten, lach ons weer toe en wij zullen gered zijn.” (Ps. 80, 4)

Ons Middel­baar Onder­wijs is een goed voor­beeld van een wegberei­der. Te­gen­woor­dig is Ons Middel­baar Onder­wijs ver­te­gen­woor­digd in heel de provincie Noord-Brabant en heeft zij, zo kunt u ook lezen in uw li­tur­gie­boekje, een be­lang­rijke bijdrage mogen leveren aan de sociale en econo­mische ont­wik­ke­ling van onze mooie provincie.

Barsten en scheuren

En nu, 100 jaar later, is het werk nu voltooid? Neen, helaas, verre van dat! Na­tuur­lijk is het aan­vanke­lijke doel van de emanci­patie van de katho­lie­ken geslaagd, maar kijk om je heen en met het schaamrood op de kaken zien wij, dat onze samen­le­ving barsten en scheuren ver­toont. Zij kreunt. We zien toe­ne­mende armoede, we zien twee­de­ling in het onder­wijs en in onze maat­schap­pij. We zien een kleine groep rijken zich steeds ver­der verrijken ten koste van anderen. Over de ruggen van hen, die het niet breed hebben en van anderen, die als twee­derangs bur­gers wor­den behandeld.

In Rome

Broe­ders en zusters, vier weken gele­den hebben we in het kader van het Jaar van de Barm­har­tig­heid de Neder­landse Dag in Rome gevierd. Vanuit de hele Neder­landse kerk­pro­vin­cie zijn we samenge­ko­men in Rome en hebben prach­tig samen gevierd in de Sint Pieter, waar ook de Heilige Vader ons heeft toe­ge­spro­ken. Onder de 2.000 pelgrims waren ook 120 pelgrims van Ons Middel­baar Onder­wijs, onze 100 leer­lin­gen en hun bege­lei­ders.

De oproep van de paus

De bis­schop­re­fe­rent, Mgr. Hendriks, en een aantal docenten en rectoren van Ons Middel­baar Onder­wijs zijn bij die gelegen­heid ont­van­gen door de con­gre­ga­tie van het katho­liek onder­wijs. Zeg maar het ministerie van onder­wijs van het Vati­caan. De staats­secre­taris van onder­wijs van het Vati­caan hield ons de oproep van de paus voor ogen, om ons als katho­lie­ke scholen te bekommeren om de twee­de­ling, die in het Neder­lands onder­wijs is ontstaan. Hij bena­drukte, dat het niet aangaat, dat wij als katho­lie­ken druk zijn met onze eigen iden­ti­teit, zon­der acht te slaan op hen, die in onze maat­schap­pij op een tweede plaats dreigen te komen. De paus vraagt ons na­druk­ke­lijk ons te ontfermen over met name onze islami­tische leer­lin­gen. Zij zijn het, die in Europa het kind van de reke­ning dreigen te wor­den door onze angst voor vluch­te­lingen, onze angst voor andere culturen en religies, voor de zoge­naamde aantas­ting van onze joods-chris­te­lijke iden­ti­teit. Maar wat is die joods-chris­te­lijke iden­ti­teit waard als liefde en barm­har­tig­heid slechts gel­den voor ons­zelf en niet voor onze mede­mens. Dan, broe­ders en zusters, hebben we van de bood­schap van de paus, en nog erger, van de Blijde Bood­schap van Christus helemaal niets begrepen. Iedere mens is immers een Schepsel van God, iedere mens is geschapen naar Gods beeld, een Imago Dei. De een niet meer of min­der dan de ander.

We sluiten niemand uit

Ik hoor u bijna denken: maar hoe moet dat dan met je eigen chris­te­lijke iden­ti­teit? Raak je die niet kwijt als je je heel na­druk­ke­lijk op islami­tische leer­lin­gen gaat richten? Het ant­woord op deze twijfel luidt ronduit: neen!

Van alle deno­mi­na­ties, die we in ons land kennen, is het juist het katho­liek onder­wijs, dat vooral in de grote ste­den, ook in Brabant, vele scholen kent, waar van de leer­lin­gen nagenoeg niemand katho­liek is en velen moslim zijn. De paus doet dit klemmende beroep juist op ons, omdat wij als katho­lie­ke scholen, door­heen de eeuwen, onder­wijs ver­zorgen voor de mens, voor iedere mens en voor de gehele mens. De mens met een hoofd, een hart en met han­den. We sluiten niemand uit, ie­der­een is van harte welkom op katho­lie­ke scholen, waar ook ter wereld.

Men­se­lijke waaridg­heid

In ons onder­wijs richten we ons, vanuit onze eigen katho­lie­ke traditie, op de men­se­lijke waar­dig­heid van eenie­der, we dragen bij aan het wel­zijn van ie­der­een. We staan voor soli­da­ri­teit en ge­rech­tig­heid en willen, dat verant­woor­de­lijk­heid samen wordt gedragen. Dat zijn kern­waar­den, die u van het katho­liek onder­wijs als een rode draad door­heen het denken en han­de­len mag ver­wach­ten en waar u het katho­liek onder­wijs op mag bevragen.

In termen van sociali­sa­tie, persoons­vor­ming en bur­ger­schap is het katho­lie­ke beeld van mens en maat­schap­pij bur­ger­schap pur sang!

Tegen een twee­de­ling

Als wij dus daad­wer­ke­lijk inhoud willen geven aan goed leven, aan een goed mens zijn, goed han­de­len en goed onder­wijs voor ie­der­een, dan nemen wij als katho­lie­ke scholen, nog meer dan tot nu toe, ge­za­men­lijk de hand­schoen op en geven uit­voe­ring aan de oproep van de paus, om naast de intellectuele en sociale twee­de­ling, vooral de twee­de­ling tussen moslims en niet-moslims in ons land een halt toe te roepen en te werken aan een­heid en saam­ho­rig­heid in onze samen­le­ving.

Gelijke kansen bie­den

Wij zijn allemaal wegberei­ders. Of je nu wel of niet in het onder­wijs zit. Als we deze prach­tige kerk straks verlaten en we staan weer buiten, dan zou het goed zijn als we bij ons­zelf te rade gaan, hoe wij zelf een bijdrage kunnen leveren aan het beëindigen van de twee­de­ling in onze samen­le­ving. Dat kan in het klein, door op anderen af te stappen, een praatje te maken en mis­schien samen een kop koffie of een glas thee te drinken, er een­vou­digweg te zijn voor de ander. Dat kan ook in het groot, door als bedrijf, in­stel­ling of organi­sa­tie eens niet te letten op achternamen en afkomst, maar ie­der­een gelijke kansen te bie­den. En alles wat daar tussenin zit en waar­mee we han­de­len in de Geest van Jezus Christus.

Het is de blije en hoop­volle glimp van het hoog­feest van Kerst­mis, die ervoor zorgt, dat wij ons­zelf mogen kennen als wegberei­ders, als dienaren, opdat ie­der­een, zon­der uit­zon­de­ring, mag en kan delen in de grote vreugde, de liefde en de barm­har­tig­heid van onze God.

Dat wens ik ons allen in deze Advents­tijd van ganser harte toe!

“Gaudete in Domino semper!”, “Verheugt u in de Heer te allen tijde!”

Amen.

(De foto­se­rie is gemaakt door Wim Koopman)