Hoe verder in de kerk met Europa?

Gesprek en ontmoeting van Europese bisschoppen bij Sant'Egidio

Vrij­dag 22 no­vem­ber heb ik deel­ge­no­men aan een ont­moe­ting van Europese bis­schop­pen, die was geor­ga­ni­seerd door de Ge­meen­schap van Sant’ Egidio in Rome. Een twin­tigtal bis­schop­pen was daar uit­ge­no­digd om met elkaar van gedachten te wisselen aan de hand van een inlei­ding van prof. Andrea Riccardi, stichter van de Ge­meen­schap van Sant’ Egidio.

Mijn bijdrage aan de gedachten­wis­se­ling heb ik onderaan dit artikel kort samen­ge­vat.

De Kerk: hoop voor Europa?

Het thema van de inlei­ding va Andrea Riccardi was: "La chiesa di Francesco: risorsa di speranza in un’ Europa che cambia?" (De kerk van Fran­cis­cus: bron van hoop in een Europa dat veran­dert?). Ik geef hier­on­der een gebrekkige samen­vat­ting van de inlei­ding van Riccardi, die na­tuur­lijk niet kan wor­den aan­ge­spro­ken op het hier­on­der vermelde. Ik vond deze gezichts­pun­ten - die geen privaat karakter dragen - de moeite waard om hier te delen 

De kern van Fran­cis­cus' pon­ti­fi­caat

Hij wees erop dat de kern van het pon­ti­fi­caat van paus Fran­cis­cus is: vernieu­wing van missio­nair elan (zoals al uit zijn eerste Apos­to­lische Exhor­ta­tie Evangelii Gaudium blijkt). Daarbij is voor de paus de barm­har­tig­heid een centraal begrip: een missio­naire zen­ding (ver­kon­di­ging van het evan­ge­lie) en barm­har­tig­heid (jaar van de barmharig­heid, nadruk op caritas, aan­dacht en liefde voor de armen). De toevoe­ging van thema's aan twee zon­da­gen die paus Fran­cis­cus heeft gedaan, is daarom niet zomaar wéér een thema-zon­dag. Het gaat om twee centrale dagen: de wereld­dag van de armen (op de 33e zon­dag door het jaar) en de dag van het woord van God (derde zon­dag door het jaar), die bei­den gelieerd zijn aan het jubileum van barm­har­tig­heid.

De armen

In het kader van de aan­dacht voor de armen heeft de Paus onlangs een huis gesticht voor zwervers, dat hij zelf uit­ge­breid heeft bezocht, ruim een uur lang pratend met de armen. Ook bij zijn bezoek in Mo­zam­bi­que heeft hij dat gedaan. Deze aan­dacht voor Kerk van de armen en de centrali­teit van de armen in de aan­dacht van de paus, staat vor de paus in nauwe veribn­ding met de chris­te­lijke bood­schap (vgl Mt. 25): we zijn uit­ge­no­digd Christus te zien in de arme. De armen zijn kost­baar in Gods ogen, want zij spreken niet de taal van het ‘ik’ dat zich groot weet te maken. Deze centrali­teit van de arme zal de Kerk ver­an­de­ren.

Het woord van God

Dit geldt ook voor de zon­dag van het Woord van God: het gaat dus niet om nog een feest, maar om de chris­te­lijke iden­ti­teit, die in wezen is: leer­ling zijn van het Woord van God. Het gebrek aan ver­trouwd­heid met het woord van God heeft het gebed van de Kerk verzwakt.

De paus wenst dus barm­har­tig­heid als gees­te­lijk klimaat, daarbij zijn de armen en het Woord van God de focus van zijn pon­ti­fi­caat.

Europa niet lan­ger Europa

Waarom is er weerstand en lethargie? De wan­den van het huis waarin we woon­den zijn gevallen sinds de 60er jaren en de koude wind van globalise­ring is binnen geko­men. Mensen zijn bang van mi­gran­ten, bang ook van de ge­schie­de­nis van deze decennia. Het idee dat Europa niet lan­ger Europa is, dat haar belang verdwijnt en de lokale tra­di­tio­nele bevol­king niet meer onder elkaar is, jaagt vrees aan. Daar komt een mate van deca­dentie bij. Voor paus Bene­dic­tus XVI was Europa nog heel centraal, maar het centrum van chris­ten­dom wordt Afrika en het chris­ten­dom zal meer pentecostaal zijn. Intussen is er gevaar van ont­moe­di­ging in het oude Europa door de ver­min­de­ring van pries­ters en reli­gi­euzen, dis­cus­sie over de rol van de vrouw, weinig ker­ke­lijke hu­we­lij­ken, meer deca­dentie.

Mi­gran­ten

De mi­gran­ten ver­an­de­ren Europa: paus Pius XII had het in de Apostoolsiche Con­sti­tu­tie Exsul familia (1952) al over een recht van ge­zin­nen om te migreren. De mi­gran­ten hebben in Europa een zeker protectionisme opge­roe­pen ook onder katho­lie­ken. In oost Europa krijgt dat iets van een 'natio­naal katho­li­cisme': ze verkopen onze waar­den, alles wordt open­ge­zet voor de moslims.

Red ons uit de angst en onver­schil­lig­heid. Ik geloof niet dat het chris­ten­dom alleen het verle­den van Europa is. De mens­heid lijdt onder het gebrek aan een visie, een grotere visie.

Rijke periferie

Europa is niet lan­ger het centrum van de wereld en van het chris­ten­dom, het is in zekere zin een rijke periferie gewor­den, maar het chris­ten­dom is de hoop voor Europa. Het leert ons dat we niet voor ons­zelf kunnen leven, dat doodt de geest. Uit­ein­de­lijk moeten we leven voor de ander en uit­ein­delijk voor Jezus, die gestorven en verrezen is. De zon­dagse Eucha­ris­tie speelt daarin een wezen­lijke rol. Zondagsplicht moet gelieerd wor­den aan de kern van het chris­ten­dom, tot die kern behoort de weke­lijkse ont­moe­ting met de Verrezen Heer.

Vaak is een tegen­spraak tussen gods­dienst en poli­tiek zicht­baar (Riccardi ver­telde van een vrouw die pro­tes­teer­de tegen mi­gran­ten en daarna in de pa­ro­chie haar beurt ging vervullen om vreem­de­lingen op te vangen).

De gedachten­wis­se­ling (mijn bijdrage)

Tijdens de gedachten­wis­se­ling heb ik gezegd dat ik vooral voor Neder­land kan spreken, dat in de kerk in ons land het contact met de gewone mensen verloren is gegaan. Dat begon al met het pas­to­raal concilie dat met heel andere thema's bezig was, die meer de mid­den­kaders raakten, niet de gewone mensen die met andere zorgen bezig zijn. De 'fout' was dat de armen - de gewone mensen - en het (eerbie­dig luis­te­ren naar) het Woord van God wer­den vergeten: die gemeen­schap­pe­lijk bron is wezen­lijk en moet verbin­den. Die periode met het pas­to­raal concilie heeft veel ver­deeld­heid gegeven, die maar heel moei­lijk is genezen. Dezelfde mid­den­kader-geest doet zich nu in Duits­land gevoelen, daarop wees een van de aanwe­zige Duitse bis­schop­pen. Ik hoop dat het niet tot die ver­deeld­heid gaat lei­den die zich in ons land ker­ke­lijk voordeed.

Hoop

Er zijn ook tekens van hoop: de vele mi­gran­ten­ge­meen­schappen in ons bisdom getuigen van een veran­derd Europa/Neder­land. Waar aan­dacht is voor de verbin­ding met de armen en het leven vanuit het Woord van God, daar kan de kerk gaan groeien.

Populisme een gevaar?

Ik vrees meer het neoliberalisme dan het populisme. Het populisme speelde in op de angst voor mi­gran­ten, maar vele mi­gran­ten zijn geïntegreerd en die angst lijkt me af te nemen; de neoliberale maat­schap­pij bevor­dert echter een maat­schap­pij waarin mensen als individu wor­den aan­ge­spro­ken en de ge­meen­schaps­band verdwijnt (probleem van de een­zaam­heid). Dat roept de angst op alleen gelaten te wor­den: in dat kader is voor een be­lang­rijk deel te zien dat in onze samen­le­ving de wens groeiend is om levensbeëindi­ging bij ‘voltooid leven’ moge­lijk te maken.

Zaal van de vrede

De bis­schop­pen waren afkoms­tig uit Duits­land, Oos­ten­rijk, Italië, Frank­rijk, België en Neder­land. Kar­di­naal Matteo Maria Zuppi, aarts­bis­schop van Bologna, zat de bij­een­komst voor en leidde het gesprek. De bij­een­komst vond plaats in de 'Sala della Pace' (zaal van de vrede): een plakkaat aan de muur (foto onderaan) herinnerde aan de vredes­be­spre­kingen die daar had­den plaats gevon­den. De goede sfeer en het samen vieren van de Eucha­ris­tie zijn nog twee ele­menten van een geslaagde dag, die ik niet mag vergeten!