Euthanasie en zorg voor mensen in de kritieke en terminale fase van hun leven
Brief 'Bonus Samaritanus' van Congregatie voor de Geloofsleer
Op 22 september heeft de Congregatie voor de Geloofsleer de brief Bonus Samaritanus gepubliceerd over de zorg voor mensen in kritieke en terminale fases van hun leven, die op 14 juli is getekend. De brief gaat vanuit een christelijk-katholieke visie in op deze zorg nu medische ontwikkelingen verlenging van het leven hebben mogelijk gemaakt en het tegelijk vaak moeilijk is de menselijke waardigheid en de zin van het leven te begrijpen als vooral lijden, zwakheid en breekbaarheid van het menselijk leven naar voren komen.
Lijden een mysterie
Maar het eerste wat we moeten beseffen, zo stelt de brief, is dat het lijden een mysterie is. De kwetsbaarheid van mensen ligt aan de basis van een zorgethiek: een ethiek van zorg hebben voor elkaar. In de medische begeleiding en de zorg komt tot uiting dat we een lijdende mens niet in de steek willen laten: "Al wat je hebt gedaan voor een van de minsten der Mijnen, heb je aan Mij gedaan" (Mt. 25, 40). We zijn geen heer en meester van het leven, we aanvaarden het als geschenk, met de moeiten en het lijden die erbij horen.
Ga ernaast staan
De brief wijst ons op Christus als Iemand die naast ons is komen staan in het lijden en op het belang dat een zieke zich door naasten begrepen voelt en verstaan in zijn lijden, zijn eenzaamheid, zijn angst voor de dood, zijn pijn. In de ervaring bemind te zijn, krijgt heel het leven zin. Zo stond Maria als liefhebbende moeder naast het kruis van Jezus. Ook de beste palliatieve zorg, hoe belangrijk ook, zegt weinig als er geen liefhebbende mens naast het bed van de lijdende staat. Zo is het ook de taak om de zwaksten te begeleiden en liefdevol naast hen te staan. Het leven beëindigen van iemand die om euthanasie vraagt, is niet zozeer het respecteren van de autonomie van mensen alswel een voorbij gaan aan de waarde van hun vrijheid en leven en aan de mogelijkheid voor hen om te groeien in bovennatuurlijk leven, terwijl de mens dan op de stoel van God gaat zitten in het bepalen van het moment van sterven.
Therefore, to end the life of a sick person who requests euthanasia is by no means to acknowledge and respect their autonomy, but on the contrary to disavow the value of both their freedom, now under the sway of suffering and illness, and of their life by excluding any further possibility of human relationship, of sensing the meaning of their existence, or of growth in the theologal life. Moreover, it is to take the place of God in deciding the moment of death.
Waardig sterven?
Hier is veel verwarring over. Uitdrukkingen als "waardig sterven", "kwaliteit van leven" zijn eigenlijk uitdrukking van een niet verstaan van het lijden. De nadruk op barmhartigheid en medelijden houdt in feite in dat het beter is te sterven dan te lijden, terwijl wat eigenlijk nodig is, is nabijheid, steun, meeleven, affectie... Aan de wortel van de euthanasie-praktijk staat dan ook eerder het individualisme waardoor de westerse maatschappij gekenmerkt wordt en een "weg werpcultuur", zoals paus Franciscus die heeft genoemd.
De leer van de Kerk
Het document van de Congregatie voor de Geloofsleer gaat vervolgens nader in op de leer van de kerk die altijd heeft voorgehouden: hulp bij zelfdoding of euthanasie - het rechtstreeks veroorzaken van de dood van een onschuldig menselijk wezen, is een misdaad tegen het menselijk leven en die handeling is in elke situatie of omstandigheid intrinsiek (in zichzelf) slecht.
...the Church is convinced of the necessity to reaffirm as definitive teaching that euthanasia is a crime against human life because, in this act, one chooses directly to cause the death of another innocent human being.
Euthanasia, therefore, is an intrinsically evil act, in every situation or circumstance.
Wanneer is het euthanasie?
De vraag om euthanasie is op zichzelf al een teken van ziekte, verergerd door eenzaamheid en ongemak, die door liefdevolle nabijheid verlichting zou moeten vinden. Een verzoek om euthanasie kan vaak een schreeuw om hulp en liefde zijn. Aan de andere kant is het ook niet goed het leven eindeloos te rekken. Het is zeker geen euthanasie als men behandelingen weigert die weinig proprotioneel zijn en weinig hoop bieden op goede resultaten. Voedsel en vocht behoren tot de basiselementen voor menselijk leven; die mag men niet weigeren tenzij voedsel en vocht niet meer kunnen worden opgenomen, maar als een stervende niet meer eet en drinkt en verder alles "natuurlijk" verloopt, is dat niet verkeerd.
Palliatieve zorg
Ook de zogenaamde palliatieve zorg blijft belangrijk. Die is erop gericht het lijden te verlichten in de terminale fase. De familie van de stervende en hospices zijn van vitaal belang.
Daar moet wel bij worden vermeld dat de term "palliatieve zorg" soms een beetje dubbelzinnig is geworden. In de brief van de Congregatie wordt niet van palliatieve zorg gesproken als het gaat om euthanasie of handelingen die direct het verhaasten van de dood beogen.
Prenatale diagnostiek
Dit geldt ook voor ongeboren kinderen: ook hier is goede zorg geboden, abortus is niet de weg, wel zorg en (medische) begeleiding van het ongeboren kind en het gezin, zodat ouders en familie dit drama goed kunnen verwerken. Helaas is de prenatale diagnostiek veelal weinig hierop gericht. Het "belang van het kind" is een reden om een disproportionele behandeling te staken, maar niet om voedsel en vocht te onthouden, pijnbestrijding te staken of geen geestelijke zorg te verlenen.
Sedatie
De brief gaat ook in op sedatie (pijnbestrijding waarbij de zieke het bewustzijn verliest kan acceptabel zijn) en op de situatie van iemand die in een vegetatieve staat verkeert en niet of nauwelijks bij bewustzijn is. Ook die persoon moet als mens behandeld worden.
Medewerking aan euthanasie
Tenslotte gaat het ook om medewerking aan euthanasie. Een medewerking die een instemming met de euthanasie inhoudt, kan nooit geoorloofd zijn. Ook is het moreel niet aanvaardbaar als katholieke instellingen samenwerken met andere instituties en naar elkaar verwijzen voor het toepassen van euthanasie. het is terecht en als christenen gewetensbezwaren maken om die medewerking te verlenen en die bezwaren zouden erkenning moeten vinden.
Pastorale begeleiding en sacramenten
Pastorale begeleiding voor mensen die in deze kritieke levensfase verkeren, is bijzonder belangrijk en toekomstige priester moeten erin worden geschoold om meelevend, meelijdend, verlichtend en geestelijk begeleidend te zijn. nu deze mens zich voorbereidt op zijn defnitieve ontmoeting met de Heer. De priester kan niet de sacramenten bedienen aan iemand die kiest voor een ernstig immorele handeling als euthanasie is. Als iemand zich daarvoor heeft ingeschreven of die keuze maakt, moet die persoon eerst bereid zijn daar afstand van te doen, voordat hij of zij de absolutie kan ontvangen, ziekenzalving of viaticum (heilige communie van stervenden). Als iemand buiten bewustzijn is, kan de priester de sacramenten geven als er een teken is geweest van berouw. Heel belangrijk is in deze situatie de godsdienstige en geestelijke vorming van mensen die in de gezondheidszorg werkzaam zijn.
