Leer vluchtelingen kennen
Werelddag voor Migranten en vluchtelingen
Zaterdag 25 september vond in de Mozes en Aäronkerk in Amsterdam de bijeenkomst van ons bisdom plaats voor de Werelddag voor Migranten en Vluchtelingen onder het thema “Naar een steeds groter ‘wij’”, dat paus Franciscus dit jaar aan deze dag heeft meegegeven. Hoe gaan we met vluchtelingen en migranten om? De paus heeft daar vier sleutelwoorden voor gegeven.
De werelddag voor vluchtelingen en migranten
De Werelddag wordt eigenlijk op zondag 26 september (en op de vooravond) gevierd en dan zal er in de kerken aandacht aan worden besteed. De bijeenkomst in Amsterdam was een goede opening en voorbereiding op dit weekend.
Al in zijn boodschap voor Wereldvluchtelingendag 2018 had paus Franciscus vier kernbegrippen aangegeven voor onze omgang met vluchtelingen en migranten: opnemen, beschermen, steunen en begeleiden.
Het programma van de dag
Aan het begin van de bijeenkomst heette Corine van der Loos iedereen welkom. Zij presenteerde vervolgens het programma, dat werd afgewisseld met muziek op exotische instrumenten, bespeeld door Giuseppe Doronzo. Daarna heb ik een inleiding gehouden rond de kernwoorden van de paus (zie onder). Getuigenissen over de humanitaire corridors van Sant’ Egidio, van Here to support en het Straatsignaleringsfonds (verbonden met de Martelaren van Gorcum, Clara en Franciscus, Amsterdam), Casa Migrante (verbonden met de Spaanssprekende parochie in Amsterdam), het verhaal van de goed-geïntegreerde Basil uit Syrië, verbonden aan Sant’ Egidio in Amsterdam en een presentatie van de plannen voor een opvanghuis voor ongedocumenteerden "Franciscus Perspectief". Dat is nog maar een klein greep uit alle mooie activiteiten die worden ontwikkeld. Het was een rpaxchtige, inspirerende ochtend, die met een gezellige lunch werd afgesloten.
Jongeren en PCI's
Tegelijk zijn er ook zorgen; wat dat betreft: de PCI's (Parochiële Caritas Instellingen) hebben in veel gevallen weinig aansprekende initiatieven, daardoor is het moeilijk jongeren bij het werk voor de PCI te betrekken, de bestuursleden zijn sterk vergrijsd, waarbij nog komt dat de PCI's vaak te weinig contact hebben met de concrete parochiegemeenschap en het pastoraal team. Dat is een zorg. Maar we zien daarentegen ook prachtige voorbeelden van plaatsen waar dus juist heel mooie en vruchtbare initiatieven tot stand komen, wat jongeren enthousiasme geeft om mee te doen en de parochiegemeenschap verrijkt. Het kwam bijvoorbeeld nog even aan de orde: wat een verandering een vluchtelingengezin in een parochie teweeg kan brengen, wat dat aan liefde, verbondenheid en gemeenschapszin kan oproepen.
Over de werelddag
De boodschap van de paus voor deze dag is onder meer aan alle parochies gestuurd en bijvoorbeeld ook te raadplegen op rkkerk.nl. In het tijdschrifjt Diakonie en parochie wordt er aandacht aan besteed, onder (veel) meer door een interview hierover met mij. Maandag 27 september verschijnt ook een interview met Stijn Fijns in het dagblad Trouw.
Onder de lezing is nog een fotoserie toegevoegd van fotograaf Wim Koopman.
LEZING
Werelddag voor Migranten en Vluchtelingen
Mozes en Aäron, Amsterdam, Zaterdag 25 september 2021
Naar een steeds groter ‘wij’
De boot
Deze week was ik in Rome. Op het Sint Pieterplein heb ik natuurlijk even stil gestaan bij het monument dat daar enkele jaren geleden is verrezen: een boot vol met vluchtelingen. Wat opvalt is dat er vertegenwoordigers bij staan van het Joodse volk en tal van andere mensen uit de laatste ruim honderd jaren, zoals vluchtelingen voor communistische regimes en natuurlijk de bootvluchtelingen. De eerste keer dat de Werelddag voor Migranten en Vluchtelingen werd gevierd was dan ook al in 1914, na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Dat was een moeilijke tijd. Ik ben blij om vandaag hier te zijn, want in onze tijd is deze speciale dag misschien wel belangrijker dan ooit.
De ernst van de problematiek
Afgelopen juni meldden de Verenigde Naties dat er wereldwijd ruim 82 miljoen vluchtelingen zijn. Dat is ongeveer zoveel als alle inwoners van Duitsland! Het zijn mensen die op de vlucht zijn voor oorlog, geweld, natuurrampen en armoede. We horen veel over Syrië en Afghanistan, maar er zijn veel meer landen, in Azië, in Afrika, ook in Latijns-Amerika. We hoorden deze dagen over de behandeling van de vluchtelingen uit het zwaar getroffen Haïti en andere landen aan de grens van Mexico en de Verenigde Staten, maar ook op Curaçao, Aruba en Bonaire, eilanden in ons koninkrijk die het economisch zwaar hebben, worden vluchtelingen opgevangen uit Venezuela. En waarom horen we bijvoorbeeld vrijwel niets over de situatie in Mozambique?
Klimaat en vluchteling en... wij...
De paus schreef vijf jaar geleden in zijn encycliek Laudato Sì dat alles wat wij doen of nalaten gevolgen heeft voor andere mensen en voor de natuur, de wereld, de schepping. Elke keus die wij maken heeft gevolgen voor vandaag én voor de toekomst, voor volgende generaties. Ons grootverbruik schaadt de armste mensen. Natuurrampen, oorlogen om grondstoffen, om voedsel en water, mensen die wegtrekken omdat hun land in woestijn is veranderd, overstromingen van gebieden zo groot als Nederland: het wordt steeds duidelijker dat de problematiek van migranten en vluchtelingen en die van de opwarming van de aarde met elkaar verbonden zijn. Natuurrampen en jihadistische groepen vormen een catastrofale mix en beiden breiden zich uit...
De Encycliek Populorum Progressio van paus Paulus VI (26 maart 1967) riep al op om globaal en inclusief te denken. Er is geen andere weg. Het “wij” en “zij”-denken en -doen vergroot de problematiek en neemt de kansen op een vreedzame oplossing weg.
Naar een steeds groter wij
Deze dag staat in het teken van alle migranten en vluchtelingen. De paus pleit ervoor om consequent aan beide groepen aandacht te besteden.
Ieder jaar schrijft Paus Franciscus een speciale boodschap voor de Werelddag die hij dit jaar als thema meegaf: ‘Naar een steeds groter wij’. Hij herinnert ons eraan dat we midden in de coronapandemie weer hebben gezien dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten. Misschien weet u het nog hoe hij op het lege, verregende Sint Pietersplein voor de slachtoffers en voor de wereld gebeden heeft. Hij zei dat we allemaal in dezelfde boot zitten en dat we alleen samen een oplossing kunnen vinden.
Vandaag spreekt de paus de wens uit dat we dit niet vergeten, maar eindelijk leren om niet langer te denken in termen als ‘zij’ en ‘die mensen daar’, maar alleen als ‘ons’ en ‘wij’; dat dat ‘wij’ steeds groter wordt, over de grenzen heen van culturen en religies. En hij vraagt ons om actief op zoek te gaan naar mensen die aan de kant staan en die nog niet bij ‘wij’ horen.
Wat kunnen we doen?
Wat kan ik doen, hoor ik u denken. Daarvoor heeft de paus ons in een eerdere brief vier werkwoorden gegeven: woorden om te doen: Verwelkomen, beschermen, ondersteunen en integreren.
Verwelkomen
Met verwelkomen of opnemen, bedoelt de paus dat we moeten zorgen dat migranten en vluchtelingen op een veilige en legale manier een land kunnen bereiken. Dat ze niet hun leven hoeven te wagen op gammele boten, op treinen of in woestijnen; of mishandeld en misbruikt te worden door mensenhandelaren en bandieten. Verwelkomen heeft alles te maken met grenzen, reismogelijkheden, opvangplekken en verblijfspapieren. Het is belangrijk dat er menselijke, menswaardige manieren gevonden worden om mensen op te nemen en dat alle mensen toegang hebben tot basisvoorzieningen zoals voedsel, onderdak en gezondheidszorg. Het beste goede voorbeeld dat ik ken is de humanitaire corridor, waar we straks meer over zullen horen.
Beschermen
Het tweede werkwoord is beschermen. Het gaat er om de rechten en de waardigheid van migranten en vluchtelingen te beschermen, wat hun officiële status ook is: vluchteling, asielzoeker, statushouder, ongedocumenteerde, migrant. Iedereen heeft bescherming nodig. Dan gaat het om dingen als rechtsbijstand, het altijd bij je mogen houden van je identiteitsdocumenten of de mogelijkheid om een bankrekening te openen. En om heel fundamentele zaken als het recht om een nationaliteit te hebben, niet uitgebuit of mishandeld te worden.
Ondersteunen
Het derde werkwoord is ondersteunen. Daarmee willen we zorgen dat alle migranten en vluchtelingen de mogelijkheid krijgen om zich volledig te ontwikkelen als persoon: om de eigen talenten te ontwikkelen, de taal te leren van het land waar je woont en een plek in de maatschappij te krijgen. Steunen betekent ook iedereen de vrijheid geven om de eigen godsdienst te beleven. Gemeenschappen spelen hierin een belangrijke rol door migranten op te nemen en het is mooi als zij hier de mogelijkheden voor krijgen.
Integreren
Het laatste werkwoord is integreren. In Nederland zeggen we meestal integreren en participeren, omdat het niet gaat om aanpassen maar om een beweging naar twee kanten. Het gaat om de ontmoeting. Als mensen van verschillende afkomst niet langs elkaar heen leven, maar elkaar opzoeken, dan ontstaan er interculturele contacten en verrijken mensen elkaar. Mensen ontdekken elkaars waardevolle kanten, leren van elkaar. In het proces dat zo ontstaat, groeit de maatschappij en wordt de samenleving rijker, steeds meer een weerspiegeling van de vele gaven van God aan de mensen. Dat is een lang niet altijd makkelijk proces, maar ook een hoopvolle en vreugdevolle ontwikkeling. En is het niet zo dat we in het verleden talrijke groepen van vluchtelingen en migranten hebben opgenomen die allang volledig geïntegreerd zijn en participeren?
Tot besluit
Van deze pauselijke werkwoorden zullen we straks voorbeelden horen; die maken alles concreter. Hopelijk zal dat ons allen inspireren om een bijdrage te leveren aan het grotere ‘wij’.
We zijn hier op een mooie plek, in de Mozes en Aäronkerk, een katholieke kerk, met de deuren wijd open naar de stad. En we zijn een mooi gezelschap van mensen van verschillende religieuze en culturele achtergrond. De oproep van de paus is tot ons allemaal gericht. Hij vraagt leden van de katholieke kerk om erop uit te gaan, om mensen te ontmoeten en met de hulp van de Heilige Geest van de Kerk een gastvrije en open gemeenschap te maken. Hij vraagt alle mensen van goede wil om samen te werken aan een nieuwe mensenfamilie, waarin iedereen er mag zijn; om samen te bouwen aan een toekomst van gerechtigheid en vrede, waarbij niemand achtergelaten wordt.
We willen deze dag gebruiken om naar elkaar te luisteren, van elkaars aanwezigheid te genieten en te beleven dat we niet bang zijn om samen als één familie te dromen van een steeds groter ‘wij’.
Dat de bewoners van deze aarde elkaar steeds meer als broeders en zusters zullen ontdekken, met Gods hulp.
Amsterdam, 25 september 2021
