Een jaar oorlog in Oekraïne en eerbetoon aan prof. Van Iersel

Symposium van het CSLK over oorlog en vrede

Precies één jaar na het begin van de oorlog tegen Oekraïne hield het Centrum voor de Sociale Leer van de Kerk (CSLK) een symposium over "Van oorlog naar vrede". Aan het einde daar­van heb ik de toe­spraak gehou­den die U hier­on­der vindt over het thema van dit symposium. Het is de vraag die ons wel moet bezig hou­den: hoe moet het ver­der, daar in Oekraïne? Toen kwam nog een bij­zon­der moment: de uit­rei­king van de Bavopen­ning aan prof. dr. Fred van Iersel.

DDr. Erik Sengers, diaken, was dagvoor­zit­ter en zal de Bavo-pen­ning thuis bij prof.dr. Fred van Iersel uitreiken (zie onder). Diaken Philip Weijers, sloot de dag af en verwees naar de mooie en actuele publi­ca­ties van het CSLK (zie de web­si­te: www.cslk.nl).

Gebed

Ver­schil­lende sprekers hiel­den een voor­dracht over dit thema. Mgr. Everard De Jong, bis­schop van het Militair Or­di­na­ri­aat, van­wege corona digi­taal verbon­den, opende met een inte­res­sant betoog dat uitmondde in een oproep tot gebed om vrede, ver­wij­zend naar een ini­tia­tief tot rozen­krans­ge­bed in de tijd dat een deel van Oos­ten­rijk onder Sovjet-heer­schap­pij was.

Mili­tai­re pro­ble­ma­tiek

Lt. Kol. Gertjan Jelsma, hoofd van het expertise­cen­trum van de Ko­nin­klij­ke Mili­tai­re School uitte naar aan­lei­ding van de oorlogs­si­tua­tie zijn zorgen over de zwakke bezet­ting van de krijgs­macht in Europa en over het gebrek aan gedeelde waar­den in Neder­land waardoor er geen ge­za­men­lijke doelen zijn om te verde­digen. Hij stelde dat onze samen­le­ving ver­zuild is, niet meer in de "oude" zuilen, maar in groepen met eigen belangen die niet door anderen wor­den gedeeld.

Niet door der­den?

Don Ceder, tweede kamerlid van de Christen Unie en woord­voer­der defensie vertolkte het stand­punt dat vredes­be­spre­kingen niet door der­den opgedrongen kunnen wor­den, maar dat Oekraïne die zelf moet willen. Hij meende dat ini­tia­tie­ven door der­den van Oekraïne zou vragen dat het de eigen souvereini­teit zou moeten opgeven, tenminste voor een aantal gebie­den en dat is tegen het volkeren­recht.

Paus Fran­cis­cus over vrede

Prof. dr. Fred van Iersel, net uit het zie­ken­huis, was digi­taal verbon­den. Hij had wel een lezing voor­be­reid die een uitstekend inzicht gaf in het denken van paus Fran­cis­cus over oorlog en vrede. Door deze lezing die ik moei­lijk in het kort kan weer­ge­ven en die ik daarom graag nog eens wil lezen, maakte hij inzichte­lijk dat de ver­schil­lende stappen die de paus heeft gezet een inner­lijke logica hebben.

Pax Christi

Prof. dr. Jan Peters s.j., voor­zit­ter van Pax Christi, sprak over wegen naar een toe­komst van ver­zoe­ning en vei­lig­heid en de rol die Pax Christi daarbij zou kunnen spelen.
Daarna was het de beurt aan de zaal, aan de rond zeven­tig mensen die het symposium bijwoon­den. Er wer­den vragen gesteld, gedachten gewisseld, die getuig­den van de grote be­trok­ken­heid.

Mijn slot­woord

Hier­on­der de toe­spraak die ik aan het einde van het symposium heb gehou­den als marke­ring ook van één jaar oorlog in Oekraïne.

Si Vis Pacem...

Slot­woord CSLK-dag

Één jaar oorlog in Oekraïne. We hebben dit trieste jubileum vandaag op waar­dige wijze her­dacht.

Vrede door over­macht?

Si vis pacem para bellum, als je de vrede wil, bereid je dan voor op de oorlog. Deze woor­den die vrijwel let­ter­lijk aan de laat-Romeinse Publius Vegetius Renatus zijn ontleend maar qua gedachte al bij denkers als Plato voor­ko­men, zijn meer dan ooit actueel. In ieder geval lijkt dát de gedachte die het meren­deel van de westerse lei­ders bezielt: als we vrede in Oekraïne willen brengen moeten we op oorlog voor­be­reid zijn. Alleen door de over­macht van onze troepen en wapens zal er vrede kunnen zijn en zal de agressie van Rusland kunnen wor­den terug gedrongen.

Iniustus agressor

Dat er vrede komt hopen we na­tuur­lijk van harte en niemand wil Oekraïne het recht ontzeggen zich te verde­digen tegen een iniustus agressor, een onrecht­vaar­dige aan­val­ler. Maar over het hoe en wat en in welke mate kunnen vragen wor­den gesteld terwijl we bovendien niet goed weten, niet over de in­for­ma­tie be­schik­ken welke voor­waar­den geschapen moet zijn om de partijen aan tafel te krijgen.

Carnegie en paus Fran­cis­cus

Dat is het streven, dat moet het doel zijn: onderhan­de­lin­gen die lei­den tot een recht­vaar­dige en duurzame vrede met respect voor ieders souvereini­teit. Si vis pacem, para pactum, als je vrede wil, bereid een over­een­komst voor, dat was wat de Vredes­con­fe­ren­tie in Den Haag in 1907 formuleerde onder voor­zit­ter­schap van Andrew Carnegie. Dit is ook waartoe paus Fran­cis­cus eergis­te­ren heeft opge­roe­pen toen hij aan het einde van de Algemene au­diën­tie een beroep deed op wie gezag hebben over de naties om een concrete in­span­ning aan te gaan om het conflict te beëindigen, een staakt-het-vuren te bereiken en vredeson­derhan­de­lin­gen te beginnen.

Puinhopen

Onderhan­de­lin­gen zullen moeten wor­den gevoerd met respect voor de betrokken lan­den en de strij­dende partijen. Velen zullen zeggen dat Rusland geen respect verdient, maar eer­lijk gezegd gaat het niet om de vraag of dat respect ver­diend is. Het gaat erom dat iedere uit­komst die door een van de partijen louter als een verne­dering zal wor­den ervaren, de kiem legt voor een nieuwe oorlog, zoals we dat bij­voor­beeld na de eerste Wereld­oor­log hebben kunnen zien en ook op andere momenten van de ge­schie­de­nis. Of, in de woor­den van de paus afgelopen woens­dag: een vrede gebouwd op puinhopen - dus op de totale verne­dering van de ander - zal nooit een echte vrede kunnen zijn.

Recht­vaar­dig­heid en waar­heid

De tweede Wereld­oor­log ein­digde in wederop­bouw­pro­gramma’s en een opname van de Bondsrepubliek in de ge­meen­schap der volken. Daar­naast wer­den de schul­digen berecht. Dat bleek een vrucht­baar­der vredesstrategie. Tege­lijk moet dui­de­lijk zijn dat recht­vaar­dig­heid en waar­heid concrete vereisten zijn voor een ver­zoe­ning (Com­pen­dium van de sociale leer n. 518). Over­macht legitimeert niet mili­tai­re inzet en een aanvals­oor­log (agressie) is intrinsiek immoreel (Com­pen­dium n. 500).

Het symposium

Ik weet dat hier zeer veel over te zeggen zou zijn, ik wil hier alleen een laatste woord spreken in de zin dat het symposium wordt beëindigd, maar niet over deze materie die meer re­flec­tie en inzet vraagt. Ik ben verheugd dat daarvoor deze mid­dag ruimte is geweest. Ik ben daarom de sprekers van dit symposium bij­zon­der dank­baar voor hun bijdragen, die een aanzet waren tot die re­flec­tie over het thema oorlog en vrede. Want die re­flec­tie over een recht­vaar­dig én respect­vol einde van deze strijd ontbreekt veelal in de bericht­ge­ving. We moeten niet klakkeloos aan­ne­men wat media ons te consumeren geven, maar de beginselen van de sociale leer van de kerk mee­ne­men in onze over­we­gingen.

Vredes­be­spre­kingen

Het uitgangs­punt van vredes­be­spre­kingen (en wat zien we anders voor toe­komst in het nu door oorlog getroffen gebied?) kan niet anders zijn dan het moge­lijk maken van duurzame vrede op basis van ge­rech­tig­heid en waar­heid. Dat impli­ceert dat de partijen een lange en moei­lijke weg willen gaan en elkaar serieus nemen als gespreks­part­ners en onder­hande­laars. Want de beëindi­ging van een oorlog moet een aanzet tot vrede zijn, een echte stap vooruit op de weg van de waarach­tige vrede. Si vis pacem, para pacem, als je vrede wil, bereid dan vrede voor.

Dank!

Ik dank de mensen van het Centrum voor de Sociale Leer van de Kerk - dat dit jaar vijf­tien jaar bestaat - voor de voor­tref­fe­lijke organi­sa­tie - ga zo door! -, ik dank U allen voor Uw komst en de sprekers voor hun waarde­volle bijdragen!

De be­trok­ken­heid van prof. dr. Fred van Iersel

Op bij­zon­dere wijze wil ik vandaag iemand bedanken die reeds sinds 2010 bij het Centrum voor de Sociale Leer van de Kerk betrokken is, maar ook op talrijke andere manieren bij het vredes­werk, de re­flec­tie op vredes­vraag­stukken en de sociale leer van de Kerk betrokken is geweest. Ik doel op prof. dr. Fred van Iersel, die ruim 22 jaar gele­den tot per­ma­nent diaken is gewijd van dit bisdom Haar­lem-Am­ster­dam.

Enkele highlights uit het leven van prof. Van Iersel

Op­val­lend in het leven van Fred van Iersel is zijn grote inzet voor vredes­vraag­stukken. Zo was hij vier jaar verbon­den aan een onder­zoek van NWO/STEGON, geti­teld: 'Vredesedu­ca­tie en conflict­be­han­de­ling in ker­ke­lijke vredes­be­we­gingen binnen de kerken' en was hij twee jaar alge­meen se­cre­ta­ris van Pax Christi, waar hij heeft gepoogd de band met de kerk te verbe­te­ren. Hij was weten­schap­pe­lijk mede­wer­ker bij de Katho­lie­ke gees­te­lijk ver­zor­ging in de krijgs­macht en bij het ministerie van defensie en docent Sociale En­cy­clie­ken aan het Instituut Canon Triest in Gent; ook doceerde hij sociale leer van de Kerk aan de Fontys Hoge­school te Utrecht en was hij hoog­le­raar aan de Tilburgse Uni­ver­si­teit. Hij was voor­zit­ter van de beraad­groep samen­le­vings­vra­gen van de Raad van kerken en Hoofdaal­moe­ze­nier van het Justitie­pas­to­raat alsmede Bestuurslid van het weten­schap­pe­lijk instituut van het CDA. Deze nog lang niet volle­dige opsom­ming geeft wel een indruk van de veelzij­dige ac­ti­vi­teit en de grote inzet van prof dr. Fred van Iersel. Daarbij hebben zijn geloof en ver­bon­den­heid met de kerk en met Maria, met O.L. Vrouw van Lourdes steeds een be­lang­rijke en in­spi­re­rende rol gespeeld, zeker ook in deze niet ge­mak­ke­lijke periode van ziekte.

Teken van dank­baar­heid

Een diaken of pries­ter komt niet in aanmer­king voor hoge pau­se­lijke onder­schei­dingen. De pries­ter en diaken wor­den geacht hun ambt in een­vou­dige dienst­baar­heid te vervullen en dat is ook de geest waarin je hebt willen leven. Toch willen we je graag in jouw bij­zon­dere geval een bij­zon­der teken van onze dank­baar­heid geven. Dank voor jouw grote inzet, dank voor het goede hart, het geloof en de kennis waar­mee je deze inzet hebt gegeven, sterkte voor de weg die voor je ligt. Als uiting van deze erken­ning en dank­baar­heid mag ik je de Bavopen­ning uitreiken, het teken van ver­dienste van ons bisdom.