Keti Koti: verbreek de banden van slavernij...

In het weekend van 1-2 juli zullen we - bij gelegen­heid van Keti Koti - in de katho­lie­ke kerken van ons bisdom stil staan bij de afschaf­fing van slavernij in het ko­nink­rijk der Neder­lan­den, juri­disch 160 jaar gele­den (1863), feite­lijk pas tien jaar later, nu 150 jaar gele­den. Bij deze gelegen­heid zal het bekende lied van de bekeerde slaven­hande­laar John Newton, "Amazing grace" gezongen wor­den. Slavernij, slaven hou­den en verhan­de­len, gaat in tegen de rechten van de mens.

Zie hierover het bericht op de web­si­te van ons bisdom: https://www.bisdomhaarlem-amster­dam.nl/index.php?p=news&id=5503&t=Amazing+Grace

Kerk­va­ders

Neder­land liep zeker niet voorop in de afschaf­fing van slavernij! Maar hoe dacht de katho­lie­ke kerk hierover? In de bijbel was slavernij niet ongewoon, maar de slavernij in het Oude Testa­ment had met schul­den te maken en duurde zes jaar, tot het volgende sabbats­jaar. Dat gold voor He­breeuwse slaven, voor niet-He­breeuwse slaven gold die vrijla­tings­regel niet al moest je hen wel goed behan­de­len (vgl. Lev. 25 en 19,33). In het Nieuwe Testa­ment lijkt 1 Tim. 1, 10 ("ronse­laars") zich tegen slaven­handel te keren, maar de tekst van Paulus 1 Kor 7, 21-23 ac­cep­teert ener­zijds het slaven­be­staan, wijst tege­lijk op de waar­dig­heid van de christenslaaf en diens gees­te­lij­ke vrij­heid . In Christus is ie­der­een gelijk. De oproep tot een goede be­han­de­ling van slaven komt met name in de brief aan Filémon tot uiting.

Accep­ta­tie van de praktijk

Ook bij kerk­va­ders zien we min of meer een accep­ta­tie van de praktijk, zoals die bij­voor­beeld in het Romeinse rijk gold. Au­gus­ti­nus verzette zich er hef­tig tegen toen hij merkte dat een klooster slaven hield, ook kwam hij op voor de nood van het proletariaat dat om­vang­rij­ker werd naarmate meer slaven wer­den vrij­ge­la­ten, maar noch bij hem, noch bij Ambrosius vin­den we een inzet voor afschaf­fing van de slavernij. Dat lijkt in het alge­meen voor de westerse kerk­va­ders van de derde en vierde eeuw te gel­den.

Oosterse Vaders

Bij Oosterse kerk­va­der ziet men min­der bereid­heid om de maat­schap­pe­lijke situatie klakkeloos te aan­vaar­den. Basilius de Grote en vooral Johannes Chrysostomos brengen de dis­cus­sie op gang. Chrysostomos roept bij­voor­beeld rijke groot­grondbezitters op afstand te doen van hun talrijke slaven en ook zelf de han­den te laten wapperen
(vgl. R. KLEIN, Die Sklaverei in der Sicht der Bischöfe Ambrosius und Au­gus­ti­nus, Stuttgart, 1988, pp. 217-225).

Paus Johannes VIII

Een eerste pau­se­lijke oproep om slavernij te beëindigen stamt al uit het jaar 873 toen paus Johannes VIII de vorst van Sardinië opriep de handel in slaven en het hou­den van slaven "uit liefde voor Christus" te beëindigen en benoemde dat de vorst anders een grote zonde zou doen (Denz 668).

Verove­ring van de Amerika's

Na de verove­ring van de beide Amerika's en de invoe­ring van slavernij daar, kreeg de paus van de Dominicanen bericht dat de Spaanse kolonisten de bevol­king van Midden-Amerika tot slaaf maakten. In 1537 rea­geerde paus Paulus III daarop met een Breve waarin hij op straffe van excom­mu­ni­ca­tie verbood zich met het slaaf maken van de inheemse bevol­king bezig te hou­den of haar van haar be­zit­tin­gen te beroven (Denz. 1495). Welis­waar trok de paus op aan­drin­gen van de Spaanse rege­ring de straf­be­pa­ling van excom­mu­ni­ca­tie weer terug, maar bereikte wel dat Karel V in 1542 een nieuwe wet­ge­ving uitvaar­digde die reke­ning hield met de pau­se­lijke uit­spra­ken.
Toch blijft het beeld gemengd: er zijn pries­ters als de do­mi­ni­caanse bis­schop Bartolomé de las Casas (+ 1566) die zich ver­zet­ten tegen het tot slaaf maken van inheemse mensen en een be­lang­rijke rol had gespeeld in de wet­ge­ving van Paus Paulus III en Karel V, maar er waren ook anderen die ondanks deze verbo­den zelf slaven hiel­den.

Meer pau­se­lijke uit­spra­ken

Daarna zijn er andere pau­se­lijke uit­spra­ken op dit terrein geweest, onder meer van paus Urbanus VIII, Bene­dic­tus XIV en Pius II. Dat geeft na­tuur­lijk ook aan dat het nog steeds nodig was zich uit te spreken! Tenslotte verbood paus Gregorius XVI in de Con­sti­tu­tie "In Supremo apostolatus fas­tigio" (1839) nogmaals in niet mis te verstane woor­den iedere vorm van slavernij: "Niemand mag het nog wagen Indianen, Nedgers of andere zulke mensen onrecht­vaar­dig te kwellen, hen van hun goe­de­ren te beroven, hen in slavernij te voeren, anderen die zulk soort dingen tegen hen begaan hulp of mede­wer­king te bie­den, of die onmen­se­lijke handel zelf uit te oefenene...".

In Neder­land zou het toen nog bijna vijfen­twin­tig jaar duren voordat de slavernij daad­werkelik werd afgeschaft en vijfen­der­tig jaar voordat die afschaf­fing feite­lijk van kracht werd...

Het tweede Vati­caans concilie

Ook het tweede Vati­caans concilie heeft zich tegen slavernij uit­ge­spro­ken (Gaudium et spes, 1965): "De men­se­lijke in­stel­lingen nu, privé of publieke, dienen er naar te streven dienst­baar te zijn aan de waar­dig­heid van de mens en aan diens eindbestem­ming; ook dienen zij met kracht te strij­den tegen elke vorm van slavernij, zowel op sociaal als poli­tiek vlak, en de fun­da­men­tele rechten van de mens in elk poli­tiek bestel te waar­bor­gen" (GS 29, vgl. 27).

Actueel

Slavernij is helaas nog steeds niet uit­geroeid. En naast de sociale slavernij - het hou­den van mensen als slaaf - zijn er ook allerlei nieuwe manieren geko­men om mensen tot slaaf te maken van porno, van gokken of andere zaken die de men­se­lijke waar­dig­heid vernie­tigen.

Keti Koti mag dus voor ons allen een dag zijn om te strij­den vóór de men­se­lijke waar­dig­heid, tegen slavernij.