Wat gaan we stemmen bij de verkiezingen?

De verkie­zingen van de leden van de tweede kamer komen er aan, op 22 no­vem­ber is het zover. Daar wil ik U wel iets over schrijven. Nee, ik ga U geen stemadvies geven. Maar wel wil ik aan­dacht vragen voor de waar­den die we als kerk vanuit de katho­lie­ke sociale leer be­lang­rijk vin­den. In de sociale leer staan de mens - iedere mens - en diens onschend­ba­re waar­dig­heid centraal. Die mens als sociaal persoon, verbon­den met anderen, vormt de basis van de samen­le­ving.

Men­se­lijke waar­dig­heid

De katho­lie­ke kerk is daar heel dui­de­lijk in: het men­se­lijk leven en de men­se­lijke waar­dig­heid moeten absoluut ge­res­pec­teerd wor­den. Rechten van mensen kunnen alleen volgens objectieve normen beperkt wor­den, om de rechten van alle bur­gers en hun vreed­zaam sa­men­le­ven doeltreffend te beveiligen, dus vooral wanneer iemand misda­den pleegt (vgl. Ver­kla­ring Dignitatis Humanae van het tweede Vati­caans concilie, n. 7). Je moet on­der­scheid maken tussen zonde en een mis­daad. De per­soon­lijke vrij­heid mag alleen beperkt wor­den in zover dat nood­za­ke­lijk is, zodat ie­der­een in vrede en vei­lig­heid kan leven. Die rechten gel­den voor alle mensen. Die mogen niet beperkt wor­den omdat iemand ver­keerd bezig is, zonde doet, maar wél wanneer hij anderen schaadt. Aandacht voor de

Zwakkeren

Ie­der­een heeft de rechten die aan de men­se­lijke waar­dig­heid toe­ko­men vanaf de conceptie tot aan de (na­tuur­lijke) dood.

De katho­lie­ke kerk is zich in dit ver­band steeds dui­de­lijker gaan uit­spre­ken tegen de doodstraf. De armen en zwakken verdienen bij­zon­dere zorg. Voor de zorg van hen die ziek zijn, oud of beperkt vraagt de kerk bij­zon­dere aan­dacht.

Aandacht voor elkaar en verbin­ding

Laten we een samen­le­ving bevor­de­ren waarin aan­dacht is voor elkaar, vooral voor deze mede­mensen. De laatste jaren heeft de paus steeds vaker aan­dacht gevraagd voor de verbin­ding tussen de gene­ra­ties: het is be­lang­rijk en goed voor ie­der­een als jon­ge­ren en ouderen met elkaar verbon­den zijn.

Geen geweld

De katho­lie­ke kerk baseert zich op de vereisten van een democra­tische rechts­staat en op de handel­wij­ze van Christus zelf. Jezus zelf heeft altijd ge­res­pec­teerd dat mensen een vrije wil hebben en niemand ge­dwon­gen mag wor­den tot geloof of tot ongeloof, want geloven is per de­fi­ni­tie een vrije men­se­lijke daad, het gaat immers om inner­lijke over­tui­ging. Christus zelf verkon­digde de blijde bood­schap en Hij verweet Zijn toehoor­ders hun ongeloof, maar Hij maakte nooit gebruik van geweld of van won­de­ren om hen tot aanvaar­ding van Hem te dwingen.

Een dienst­ba­re over­heid

Paus Leo XIII (1878-1903) zei al: "De staat is er voor de mens, de mens is er niet voor de staat". De macht van de over­heid kan niet onbeperkt zijn en die over­heid moet dienst­baar zijn. De Toeslagenaffaire en bij­voor­beeld het feit dat allerlei rege­lingen veel te ge­com­pli­ceerd zijn, maken dui­de­lijk dat hier het nodige verbeterd moet wor­den.

Sub­si­dia­ri­teit

In zijn En­cy­cliek Quadragesimo anno (1931) heft paus Pius XI het "sub­si­dia­ri­teits­be­gin­sel" naar voren gebracht. Dat houdt in de over­heid moet helpen waar mensen het niet alleen of samen met anderen kunnen. De over­heid moet de moge­lijk­heid geven dat mensen zelf ini­tia­tie­ven ont­wik­ke­len en hen daarin steunen.

De over­heid moet geen moraalrid­der zijn

Deze visie geeft al aan dat de bur­ger­lijke over­heid zeer terug­hou­dend moet zijn in het opleggen van visies in allerlei vraag­stukken. De bur­ger­lijke over­heid is geen moraalrid­der en moet zich terug­hou­dend opstellen als het gaat om het opleggen van normen en waar­den. Als bemoeienis van de over­heid veel ver­der gaat dan wat voor de open­ba­re orde, de eerbie­diging van de men­se­lijke waar­dig­heid en de par­ti­ci­pa­tie aan de samen­le­ving nodig is, kom je al gauw terecht in een vorm van staatsopvoe­ding, waar fascisme en communisme zich sterk voor maakten. Dat is echt iets waar we van weg moeten blijven!

Democra­tische rechts­staat

Een democra­tische rechts­staat gaat uit van een bur­ger­lijke over­heid zon­der “eigen” levens­be­schou­wing of - over­tui­ging. De over­heid vervult bepaalde taken ten dienste van het alge­meen wel­zijn en het sa­men­le­ven van bur­gers in de samen­le­ving. Daarbij hoeft men het niet altijd met elkaar eens te zijn maar laten we elkaar wel res­pec­teren. De bur­ger­lijke over­heid moet dus niet de bood­schap uitstralen: “zó moet je denken” maar wél het respect­vol sa­men­le­ven van allen bevor­de­ren en iedere mens be­scher­men.

Meer weten?

Naast deze gedachten die ik U vanuit de katho­lie­ke sociale leer wil mee­ge­ven, ver­wijs ik ook graag naar de brief die de Neder­landse bis­schop­pen hebben ge­schre­ven ter voor­be­rei­ding op de verkie­zingen. En voor wie meer over de sociale leer van de kerk wil weten, ver­wijs ik graag naar het Com­pen­dium van de Sociale leer van de Kerk, dat U op www.rkdo­cu­menten.nl kunt raadplegen en naar de pas ver­sche­nen Neder­landse uitgave van DOCAT, wat moet ik doen? , met een voor­woord van paus Fran­cis­cus ver­sche­nen bij uit­ge­ve­rij Adveniat.

En welk vakje U rood gaat kleuren? Dat is aan U!

+Johannes Hendriks
Bis­schop van Haar­lem-Am­ster­dam

(Dit is het artikel in het bisdom­blad Samen Kerk dat begin no­vem­ber verscheen)