Een vergeten aspect van de liturgie: de zetel van de celebrant

Wie op reis is en in een ander land naar de Eucha­ris­tie­vie­ring gaat, ervaart dat de li­tur­gie wel in een andere taal wordt gevierd, maar inhou­de­lijk gelijk is aan de H. Mis in ons eigen land. Het is een mooi teken van een­heid en universali­teit van de Kerk dat in de Romeinse ritus we­reld­wijd dezelfde li­tur­gie wordt gevierd. Toch is er een ele­ment van de li­tur­gie­ver­nieu­wing dat in ons land nooit echt is inge­voerd...

Uni­ver­seel

Zeker, er zijn in som­mi­ge lan­den ele­menten van incul­tu­ra­tie, som­mi­ge reli­gi­euze ordes, bewe­gingen en ge­meen­schappen kennen een kleine variatie in de li­tur­gie en er zijn soms eigen accenten, zoals een gaven­pro­ces­sie, maar de structuur en de teksten zijn gelijk.

Uit­zon­de­ring...

Echter: er is een uit­zon­de­ring: in Neder­land vervult de zetel van de cele­brant op de meeste plaatsen niet de functie die haar door de li­tur­gische boeken wordt toegekend. In de li­tur­gie is die zetel bij ons in Neder­land vaak de plaats waar de cele­brant gaat zitten of staan als hij luistert naar wat andere gelo­vi­gen doen in de li­tur­gie, niet de plaats waar de hoofd­cele­brant de li­tur­gie leidt en de presi­dentiële gebe­den uitspreekt.

Ge­meen­schap

Na­tuur­lijk weet ik dat dit niet het aller­be­langrijkste is, de gel­dig­heid van de Mis hangt er niet vanaf, maar de zetel behoort wel tot de drie centrale plaatsen binnen de li­tur­gie van de Eucha­ris­tie zoals die na het tweede Vati­caans concilie is herzien: het altaar (voor de vie­ring van de Eucha­ris­tie), de ambo (voor de lezing van het Woord van God) en... de zetel van de cele­brant. Juist die zetel brengt tot uiting dat de li­tur­gie een ge­meen­schaps­vie­ring is, waarin ieder zijn eigen taak en plaats heeft en de actieve deelname (participatio actuosa) van allen uitdruk­king is van de Kerk als "communio". Ik stel het dan ook zelf bij­zon­der op prijs als de zetel van de cele­brant een plaats heeft in de li­tur­gie die aan de li­tur­gische richt­lijn beant­woordt.

In het bui­ten­land

Als we op reis zijn en de H. Mis in een ander land meevieren, zien we vrijwel overal dat de zetel van de cele­brant inder­daad volgens de li­tur­gie wordt gebruikt. Vaak is er dan een kleine leze­naar bij de zetel van de cele­brant geplaatst, anders wordt het boek door een die­naar of acoliet voorge­hou­den (IGMR 189).

Als de pries­ter de Mis viert met alleen een gelo­vi­ge of zon­der gelo­vi­gen, kan de pries­ter eventueel bij het altaar blijven (IGMR 256).

Plaats en gebruik van de zetel

Wat is dan de "rol" van de zetel in de li­tur­gie van de Eucha­ris­tie? De zetel duidt de taak van de cele­brant aan om de li­tur­gische bij­een­komst voor te zitten (praesi­dere) en het gebed te lei­den (IGMR 350). Ik ver­wijs naar de be­tref­fen­de genummerde paragrafen van de Institutio Generalis van het Romeins Missaal (IGMR). De Institutio Generalis sug­gereert als plaats voor de zetel het uit­ein­de van het pries­ter­koor (absis), gericht naar het volk, maar geeft ook aan dat gekeken moet wor­den wat in de structuur van de kerk het beste past en niet te ver af is van de gelo­vi­gen (IGMR 350).

Onder­de­len van de vie­ring

De cele­brant opent de vie­ring met het kruisteken en de begroe­ting, staande aan de zetel (IGMR 50, 124). Hij leidt de ope­ningsriten en de li­tur­gie van het Woord vanaf de zetel, maar als hij zelf het evan­ge­lie leest, gebeurt dat na­tuur­lijk vanaf de ambo.

Ver­schil­lende keren wordt de zetel uit­druk­ke­lijk vermeld in de Institutio Generalis: de celebrerende pries­ter leidt het gebed van de gelo­vi­gen (voor­bede) vanaf de zetel (IGMR 71, 138). De homilie (preek) kan bij de zetel wor­den gehou­den, bij de ambo of een andere geschikte plaats (IGMR 136). Als de diaken of een con­cele­brant het altaar klaar maakt, blijft de cele­brant bij de zetel (IGMR 178).

Het gebed na de communie kan wor­den gebe­den bij de zetel of bij het altaar (IGMR 165).