Encycliek ‘Laudato Si’: monument voor een menswaardige ecologie
Paus kiest opnieuw voor de armen: goed milieu als mensenrecht
De nieuwe encycliek van paus Franciscus "Laudato si", gedateerd op Pinksteren van dit jaar en op donderdag 18 juni gepubliceerd, is een geïnspireerd handboek voor een menswaardige ecologie en een noodkreet om de armen in deze wereld eindelijk recht te doen. Een prachtige bijdrage aan de sociale leer van de Kerk. Ik denk dat deze encycliek een mijlpaal is.
Unieke tekst
Nooit eerder is het thema van de zorg voor de heelheid van de schepping en voor een verantwoord en menswaardig beheer van het milieu zo omvattend en beargumenteerd uitgewerkt als in deze Encycliek.
Patriarch Bartholomeus en Franciscus
Twee personen worden aan het begin van de Encycliek met ere genoemd: de heilige Franciscus, zoals we mochten verwachten, en oecumenisch patriarch Bartholomeus, geestelijk hoofd van alle oosterse orthodoxe christenen, die zich in het verleden veel met het milieuvraagstk heeft bezig gehouden.
Ontkenning en tegenwerking
Het gaat niet goed met de schepping, zoveel is wel duidelijk. We leven in een wereld vol vervuiling, afval en een wegwerpcultuur. Mooie landschappen raken bedekt met afval (vgl. n. 21). Het document is een aanklacht tegen obstructionisme (tegenwerking), ontkenning van het probleem, nonchalante onverschilligheid en berusting en blind vertrouwen in de technische mogelijkheden.
"Denk aan de armen"
Paus Franciscus ziet de hele milieuproblematiek zeer sterk in het licht van de tegenstellingen tussen arm en rijk, waarbij de armen het onderspit moeten delven wanneer de rijken het milieu uitbuiten. Bitter te noemen is de constatering dat de rijkeren van deze aarde vooral bezorgd lijken om het maskeren van het negatieve verloop van de ontwikkelingen (n. 26). Zo wijst de paus in het licht van de opwarming van de aarde en de klimaatverandering op de tragische stijging van het aantal migranten dat probeert te vluchten voor groeiende armoede die wordt veroorzaakt door de verslechtering van het milieu. Deze migranten hebben geen enkele wettelijke status of erkenning. (n. 25).
Water is mensenrecht
Paus Franciscus wijst op het belang van water. Toegang tot veilig drinkwater noemt hij zelfs een fundamenteel en universeel mensenrecht (n. 30). Aan armen die geen toegang hebben tot drinkwater wordt in feite een recht op een menswaardig leven ontzegd.
Global inequality
Op de verschillende asspecten van de achteruitgang van het milieu gaat de paus uitvoerig in: het verlies van biodiversiteit (nn. 32 vv.), waarbij hij onder meer oproept tot nadere bestudering van de ecosysteme; of het verval in levenskwaliteit en de ondergang van de maatschappij, dat tot uiting komt in de ongeproportioneerde groei van wereldsteden. De zogenaamde 'veilige' gebieden voor de rijken kennen een prachtig bijgehouden natuur, maar daar is niets van te merken waar het ‘afval van de samenleving’ woont. In het algemeen wijst de paus vaak op de ongelijkheid tussen arm en rijk, een ‘global inequality’ waarbij de rijken zich paternalistisch opstellen: “In plaats van de problemen van de armen op te lossen en na te denken hoe de wereld anders zou kunnen worden, kunnen sommigen alleen aan beperking van het geboortecijfer denken”(n. 50). Zonder een bevolkingsprobleem te willen ontkennen, ziet de encycliek dit als een poging om het huidige model van verdeling van de consumptie te rechtvaardigen. Een derde deel van het voedsel wordt weggegooid (50)! Er zijn veel zwakke antwoorden en vele uiteenlopende meningen, die eigenlijk evenzovele pogingen zijn om het probleem niet aan te pakken.
‘Technocratisch paradigma’
Een ander punt van belang vindt de paus het ‘technocratisch paradigma’ waarvan meestal wordt uitgegaan. Dat houdt instrumentalisering in van hulpbronnen, dingen, al het geschapene en mensen. Het komt onder meer tot uiting wanneer er geen speciale waarde in de mens wordt gezien (118). Daartegenover stelt de paus dat er geen ecologie kan zijn zonder een adequate antropologie, geen zorg voor het milieu zonder visie op de waardigheid van de mens (n. 118). In hoofdstuk vier roept de paus dan ook op tot een ‘integrale ecologie’: de kwaliteit van het leven moet beantwoorden aan de waardigheid van de menselijke persoon. We staan toe dat sommigen zich gedragen alsof zij meer mens zijn dan anderen en meer rechten hebben (n. 90).
Evangelie van de schepping
Een bijbelse en theologische fundering van de zorg voor de schepping en de mens wordt niet vergeten. Vooral het tweede hoofdstuk gaat hierover.
Over tot actie!
In het vijfde hoofdstuk doet de Encycliek suggesties voor een benadering van het vraagstuk en voor gerichte actie. We kunnen hier niet alle concrete suggesties bespreken, maar duidelijk is bijvoorbeel de roep om “wereldwijde bepalingen” (global norms, n. 173). De suggesties gaan over het bevorderen van de wereldwijde dialoog, het streven naar afspraken die wereldwijd gelden en het zoeken naar nationale en lokale policies, maar ook de verandering van de persoonlijke lifestyle. Ook voor de geloofsgemeenschappen ziet de paus een belangrijke taak weggelegd in bewustwording en motivatie vanuit spiritualiteit.
Ik kan alleen maar hopen dat vele verantwoordelijken in deze encycliek een vertrekpunt en een leidraad vinden en dat deze tekst vele mensen van goede wil mag inspireren.
