Heilig jaar van Barmhartigheid

Inspiratiedag in Heiloo

Op 22 januari was er een in­spi­ra­tie­dag voor alle pas­to­rale krachten in het kader van het jaar van barm­har­tig­heid in het dio­ce­saan centrum bij O.L. Vrouw ter Nood in Heiloo. De ruim vijf­tig deel­ne­mers maakten een pro­gram­ma mee waarin plaats was voor het vieren van de Eucha­ris­tie, ont­moe­ting met elkaar, uit­wis­se­ling en een ge­tui­ge­nis van een echtpaar dat de bis­schop­pen­synode over het gezin had mee­ge­maakt en van twee broe­ders van een nieuwe ge­meen­schap die in het centrum van Brussel­werk­zaam zijn.

Tijdens de Eucha­ris­tie­vie­ring heb ik in de preek vanuit het evan­ge­lie over de roe­ping ge­spro­ken om te delen in de pas­to­rale zen­ding van de Kerk. Het evan­ge­lie bena­drukt dat Jezus uitkoos wie Hij zelf wilde en dat geldt ook voor ieder van ons: onze roe­ping is een geschenk en die roe­ping behelst op de eerste plaats "Hem te ver­ge­zel­len", bij Hem te zijn, waar­mee dui­de­lijk wordt gemaakt dat centraal in ons leven is de ver­bon­den­heid met de Bron: zon­der onze een­heid met Hem gaat het niet. Dan zendt de Heer Zijn leer­lin­gen uit om te prediken, ver­kon­di­gen door hun woor­den en door hun leven en geeft hun de macht duivels uit te drijven. Dat is ook onze taak.

Hoe wij moeten ver­kon­di­gen door woord en daad kunnen we goed aflei­den uit het voor­beeld van David in de erste lezing (1Sam.24,3-21). David is moe­dig, hij kruipt niet weg achter in zijn grot, maar handelt met moed. Voor ons daad­wer­ke­lijk een voor­beeld om in een seculiere maat­schap­pij te han­de­len met moed. 365 keer schijnt het in de bijbel te staan: Weest niet bang! Handel met moed. Het tweede kenmerk van het han­de­len van David is eerbied voor de gezalfde van de Heer, een eerbied die hij ook overdraagt aan zijn metgezellen. De eerbied voor de aanwe­zig­heid van de Heer, dat het niet gaat om een 'fijne vie­ring met elkaar' maar op de eerste plaats om wat Hij doet en dat Hij aanwe­zig is. Het derde kenmerk van zijn han­de­len is barm­har­tig­heid: hij ziet zich­zelf met nederige blik en hoewel Saul hem naar het leven staat, neemt hij geen wraak. Dat bewerkt in Saul ook een omme­keer: Saul ziet zijn eigen zonde, hij ziet hoe hij handelt uit jaloezie. Hij komt zelf tot inzicht. Zo geldt ook voor ons dat wij meer mensen trekken door aantrek­kings­kracht dan door proselitisme, zoals paus Fran­cis­cus zegt. Niet door mensen met zonde en hel te dreigen bereiken we hun hart, maar door barm­har­tig­heid, zoals Jezus met barm­har­tig­heid en utiverkiezend naar de tolle­naar en zon­daar Matteüs kijkt en hem daardoor kracht geeft om een nieuw leven te beginnen.

Na de Eucha­ris­tie­vie­ring hebben Massimo en Patrizia Paloni ver­teld van hun erva­ringen op de bis­schop­pen­synode en 's mid­dags heeft broe­der Servaas Bosch van de ge­meen­schap van de heilige Apos­te­len ver­teld van zijn erva­ringen in een Brusselse bin­nen­stads­paro­chie. Van­wege de bepertkte tijd heb ik geen aparte inlei­ding gegeven over het jaar van de barm­har­tig­heid maar op schrift een bijdrage uit­gereikt.

HEILIG JAAR VAN BARMHARTIGHEID

Het heilig jaar van (de) barm­har­tig­heid is be­gon­nen. Het zal op 20 no­vem­ber in Rome in de Sint Pieter wor­den gesloten, maar in andere basilieken in Rome en in de bis­dom­men gaan de heilige deuren een week eer­der dicht: 13 no­vem­ber 2016.

Hulp­mid­de­len

De Pau­se­lijke Raad voor de Nieuwe Evangeli­sa­tie heeft acht publi­ca­ties het licht doen zien die ach­ter­gron­den en hulp­mid­de­len geven voor het jaar van de barm­har­tig­heid. In de Ita­li­aanse en Spaanse taal zijn deze boeken ook in één band ver­sche­nen. Dit boek (boeken) bevat goede be­schou­wingen over de psalmen en parabels van barm­har­tig­heid, de kerk­va­ders over barm­har­tig­heid, het ker­ke­lijk jaar, de biecht, barm­har­tig­heid in het leven van de heiligen, pau­se­lijke teksten en een toelich­ting op de gees­te­lij­ke en licha­me­lijke werken van barm­har­tig­heid, bij elkaar in de Spaanse editie: 524 pp. Zeker aan te bevelen voor wie avon­den wil hou­den rond het thema van dit heilig jaar. Aan dit werk zijn de meeste van de hierna volgende be­schou­wingen ontleend.

Het bisdom Roermond heeft een in­spi­ra­tiegids ge­pu­bli­ceerd met gebe­den en over­we­gingen ( 186 pp.) met een ruime ver­wij­zing en bespre­king van literatuur over ver­ge­ving en ver­zoe­ning.

Meer in­for­ma­tie is ook te vin­den op de web­si­te www.heilig­jaar­vandebarm­har­tig­heid.eu (let op!).

Het Katho­liek Alpha­cen­trum publi­ceerde “Een jaar van Gods barm­har­tig­heid” met een over­we­gende tekst voor iedere dag van een heilige of schrijver uit de traditie van de Kerk. Be­stel­len: www.deboog.nl / info@deboog.nl

Kerk in Nood heeft een fol­der uitge­ge­ven met over­we­gingen van de paus en uitleg over de werken van barm­har­tig­heid. Voor € 0,05 per stuk zij die te be­stel­len bij winkel@kerkin­nood.nl.

In Vlaan­de­ren zijn een pelgrims­boekje “Barm­har­tig als de Vader”(€ 5,50) en een boekje met de bulle “Het gelaat van Gods barm­har­tig­heid” uitge­ge­ven bij www.halewijn.info

Voor het jaar van de Barm­har­tig­heid heeft ook uit­ge­ve­rij Adveniat een uitgave Jaar van Barm­har­tig­heid met gebe­den, teksten van paus Fran­cis­cus en tien in­spi­re­rende verhalen over mensen die zich inzetten voor barm­har­tig­heid, voor­woord van Hilde Kieboom (Sant’ Egidio). Bij een be­stel­ling van 100 ex. kosten de boekjes (52 pp.) € 1,20. www.adveniat.nl

Op Rkac­ti­vi­teiten.nl zijn alle ac­ti­vi­teiten die in het kader van het Jaar van de Barm­har­tig­heid wor­den geor­ga­ni­seerd netjes bij elkaar gezet: www.rkac­ti­vi­teiten.nl/jvdb

Barm­har­tig­heid in de ge­schie­de­nis

In de Oudheid werd heel ver­schil­lend tegen barm­har­tig­heid aangekeken. Latere auteurs hebben zich bij­voor­beeld ver­won­derd dat Homerus in de Ilias zoveel compassie toonde (bijv. 9.632-638). Plato en vooral de Stoïcijnen be­schouw­den barm­har­tig­heid als ziekte van de ziel. Zij be­klem­toon­den de justitia retributiva: unicuique suum. Al verwierpen zij de barm­har­tig­heid in naam van de rede en de onverstoor­baar­heid, zij waar­deer­den ander­zijds toch wel cle­mentie, filantropie en welwillende beschik­baar­heid. Zij verwierpen echter het ver­ge­ven van fouten en zon­den in naam van de barm­har­tig­heid. Cicero, vaak geci­teerd door Au­gus­ti­nus, verwierp de Stoïcijnse opvat­ting en had een hoge ach­ting voor barm­har­tige mensen.

De kerk­va­der Isaac van Ninive zal aan het einde van de Patris­tische periode (7e eeuw) een synthese van beide denkrich­tingen voor en tegen de barm­har­tig­heid geven, als hij schrijft: 'Als de barm­har­tig­heid de recht­vaar­dig­heid niet overtreft, is die niet barm­har­tig' (disc. Asc. 4).
Origenes beschrijft God als bewogen door barm­har­tig­heid jegens de mens, waardoor Hij Mens wordt en de smarten van de mensen draagt ( Hom. In Ez. 6,6,119). Voor hem gaat dat niet in tegen de leer datGod bierkan lij­den.

In de H. Schrift wordt God be­schre­ven als gedul­dig en barm­har­tig (ps.144 bij­voor­beeld), maar onder de eerste chris­te­nen ontstond een controverse over de vraag of de wrekende God van het oude Testa­ment niet tegen­over de goede Vader van het NT moet wor­den geplaatst. Marcion, een rijk man die 200.000 sestertiën had ge­schon­ken voor de armen, werd om dit dualisme ver­oor­deeld. Het geld werd terug gegeven, hoe pijn­lijk dit ook was, maar caritas en Veritas kunnen nu eenmaal niet ge­schei­den wor­den. Tertullianus en Irenaeus ver­zet­ten zich tegen dit dualisme van Marcion en de zijnen. De God die zich aan Mozes als de barm­har­tige God open­baarde, traag in toorn en rijk aan liefde en trouw, is dezelfde God als de barm­har­tige Vader en God van alle vertroos­ting van het Nieuwe Testa­ment ( 2 Kor. 1,3).
Een groot prediker van Gods barm­har­tig­heid is de heilige Au­gus­ti­nus.

Barm­har­tig­heid

Misericordia is in het Latijn samen­ge­steld uit de woor­den miseria en cor, zoals Au­gus­ti­nus vermeldt in de Confessiones (3,2,2), waar hij miseria betrekt op het lij­den om eigen lij­den en misericordia op het lij­den om het lij­den van anderen. Het Griekse woord is eleos, dat we kennen uit het Kyrie waarin we de barm­har­tig­heid van God over ons afroepen. In het He­breeuws is het hesed, dat de trouw van God in de barm­har­tig­heid onder­streept. Het wordt daarom op ver­schil­lende wijzen ver­taald. Eleos is ook vertaling van rahamim dat de emoties in de liefde­volle trouw onder­streept, waar­mee de moe­der­schoot wordt aangeduid (vgl.ps. 117 en 135). Deze emotie komt in het NT terug bij het laatste avondmaal als Jezus over die emoties spreekt, bedroefd tot stervens toe, en de apostel Johannes aan Zijn borst rust. Het is binnen het paasgeheim dat wij opnieuw geboren wor­den, het is dus een soort moe­der­schoot-emotie die hier wordt aangeduid, de pijn van het baren tot nieuw leven. Vgl ook de emoties van de vader bij de terug­keer van de verloren zoon.

De miseria die bij het hart komt - met als wor­tel het Latijnse urere, bran­den - wordt als door en vuur verbrand. De misericordia merkt het leed op, oor­deelt niet, maar brandt het weg. De warmte van een barm­har­tig hart bewerkt een won­der. Als het hart samen­komt met miseria ont­staat misericordia die de eigen miseria wegneemt. Na­tuur­lijk is het hart van een mens beperkt zodat ook dit effect beperkt zal zijn, maar het hart van God is onein­dig barm­har­tig en heeft een gezicht: Jezus Christus, die door Zijn lij­den ons barm­har­tig­heid betoont en verrijst tot nieuw leven.

Vind­plaatsen van barm­har­tig­heid

Gebed van barm­har­tig­heid: het Onze Vader

Tien psalmen van barm­har­tig­heid: ps. 25, 41, 42 en 43, 51, 57, 92, 103, 119 en 136.

Parabels van barm­har­tig­heid: Lc. 7, 36-50 (ver­gif­fe­nis van boetvaar­dige zondares); Lc. 10, 25-37 (barm­har­tige Samari­taan); Lc. 15, 1-10 (verloren schaap, verloren drachme...); Lc. 15, 11-32 (Verloren zoon, barm­har­tige vader), Lc. 16,19-31 (de rijke vrek en de arme Lazarus); Lc. 18, 1-8 (de arme weduwe en de rechter); Lc. 18,9-14 (De Fari­zeeër en de tolle­naar in de tempel)

De li­tur­gie en barm­har­tig­heid

Voet­was­sing als gebaar van barm­har­tig­heid

Sacra­ment van boete en ver­zoe­ning

Heiligen van de barm­har­tig­heid

- Gods barm­har­tig­heid
1. H. Faustina Kowalska (1905-1938), apostel van de God­de­lijke barm­har­tig­heid
2. H. Theresia van Lisieux (1873-1897)
- Biecht
3. H. Pastoor van Ars (1786-1859)
4. H. Leopold Mandic (1866-1942)
- Barm­har­tig­heid voor de naaste

5. H. Vin­cen­tius a Paolo (1581-1660)
6. H. Damiaan de Veuster, apostel van de melaatsen, Molokai (1840-1889)
7. Z. Moeder Theresa van Calcutta (1910-1997)
- Christus zien in de lij­dende
8. H. Johannes van God (Juan de Dios) (1495-1550)
9. H. Camillus de Lellis (1550-1614)
10. H. Jozef Cottolengo (1786-1842)
- zorg voor de kin­de­ren en jon­ge­ren
11. H. Hiëronymus Emiliani (1486-1537)
12. H. Johannes Bosco (1815-1888)
- Rijkdom in dienst van de armen
13. H. Elisabeth van Hongarije (1207-1231)
14. Dienaar Gods Friedrich Joseph Haas (1780-1853)
15. Z. Vladimir Ghika (1873-1954)
- Barm­har­tig­heid voor mensen in de marge
16. H. Martinus de Porres (1579-1639)
17. H. Katharine Mary Drexel (1858-1955)
18. Dienares Gods Dorothy Day (Catholic Worker) (1897-1980)
19. Dienaar Gods broe­der Ettore Boschini (1928-2004)
- Barm­har­tig­heid in de Missie
20. H. Petrus Claver (1580-1654)
21. Eerbied­waar­dige Marcello Candia (1916-1983)
- Barm­har­tig­heid of revolutie, cartitas of recht?
22. H. Albertus Chmielowski (1845-1916)
- Een sterke en barm­har­tige Vader
23. Z. Titus Brandsma (1881-1942)
- Een barm­har­tige moe­der
24. H. Gianna Beretta Molla (1922-1962)
- Een barm­har­tige bruid
25. Z. Elisabeth Canori Mora (1774-1825)
- een barm­har­tige dochter
26. Z. Laura Vicunña (1891-1904)

Maria, moe­der van barm­har­tig­heid

Teksten van het leer­ge­zag (selectie)

zie: www.rkdo­cu­menten.nl

1. H. P. Johannes Paulus II, Dives in misericordia, 30 nov. 1980 (En­cy­cliek over de barm­har­tig­heid van God), in: AAS 72(1980), pp. 1177-1232; Neder­landse vertaling in: Archief van de Kerken 3691981), pp. 69-102.
Over de barm­har­tig­heid van God en de zen­ding van de Kerk om die barm­har­tig­heid te ver­kon­di­gen en in praktijk te brengen. Over Gods barm­har­tig­heid in oude en nieuwe testa­ment met een bij­zon­dere nadruk op de parabel van de verloren zoon en het paas­mys­te­rie; over Maria als moe­der der barm­har­tig­heid, de bete­ke­nis van barm­har­tig­heid in onze tijd in de maat­schap­pij (“ is recht­vaar­dig­heid voldoende?”) en in de zen­ding van de Kerk.

2. H. P. Johannes Paulus II, Post­sy­no­dale Apos­to­lische Adhor­ta­tie Reconciliatio et paeni­tentia, 2 dec. 1984, in: AAS 77(1985), pp. 185-275; Neder­landse vertaling in: Archief van de Kerken 40(1985), kol. 163-227.

Als re­sul­taat van de Bis­schop­pen­synode van 1983 heeft de paus dit do­cu­ment over boete en ver­zoe­ning samen­ge­steld. Be­spro­ken wor­den onder meer de bijbelse visie op ver­zoe­ning, boete en ver­ge­ving; wat is zonde? doodzonde en dage­lijkse zonde, intrinsiek kwaad (nr. 17); verlies van zondebesef (nr. 18); de biecht en de crisis waarin dit sacra­ment ver­keert (nr. 28-34); de algemene absolutie (nr. 33); biechtpas­to­raal in enkele moei­lijke gevallen (barm­har­tig­heid en waar­heid, nr. 34).

3. H. P. Johannes Paulus II, Apos­to­lische brief Motu Proprio Misericordia Dei, over enkele aspecten van de vie­ring van het sacra­ment van boete en ver­zoe­ning, 7 april 2002, in: AAS 94(2002), 452-459; Neder­landse vertaling in: Ker­ke­lijke Do­cu­men­ta­tie 30(2002), 187-192.

De brief brengt enkele punten ten aanzien van de biecht in her­in­ne­ring, zoals de nood­zaak van per­soon­lijke en in­te­grale belij­denis, de plicht van biecht­va­ders be­schik­baar te zijn om biecht te horen, goede vaste biechttij­den, de plaats van biecht­ho­ren en de voor­waar­den waar­on­der algemene absolutie kan wor­den gegeven.

4. Paus Bene­dic­tus XVI, En­cy­cliek Deus caritas est, over de chris­te­lijke liefde, 25 de­cem­ber 2005, in: AAS 98(2006), pp. 217-252; Neder­landse vertaling in: Ker­ke­lijke do­cu­men­ta­tie 34(2006), pp. 3-33

De en­cy­cliek gaat in op het centrale geheim van het chris­te­lijk geloof: de liefde. In het eerste deel spreekt de paus over de liefde van God voor ons in schep­ping en heilsge­schie­de­nis: Eros en Agape, de zelfgave van de Heer in het paas­mys­te­rie en de heilige Eucha­ris­tie, de liefde tot God en de naaste. Het tweede deel behandelt de caritas, het beoefenen van de liefde als opdracht van de Kerk en als weer­spie­geling van de Trinitaire liefde van de drie God­de­lijke personen voor elkaar en voor ons. Deze opdracht omvat het streven naar recht­vaar­dige ver­hou­dingen en de hulp aan de noodlijden­den; het belang van het gebed daarbij; de verant­woor­de­lijken voor de ker­ke­lijke caritas: de Bis­schop en ker­ke­lijke cari­ta­tieve organi­sa­ties. Het voor­beeld van de heiligen.

5. Pau­se­lijke Raad voor de pas­to­raal van Mi­gran­ten en Vluch­te­lingen, In­struc­tie Erga migrantes caritas Christi, 3 mei 2004, in: AAS 96(2004), pp. 762-822; Franse vertaling in: La Do­cu­mentation Catholique 86(2004), pp. 658-692. in: Ker­ke­lijke Do­cu­men­ta­tie 32(2004), pp. 239-289.

Het do­cu­ment wil de inzet van de Kerk beves­tigen voor de mi­gran­ten en vluch­te­lingen. De omvang van het migratie-feno­meen vraagt van de Kerk een nieuwe inzet van soli­da­ri­teit en evangeli­sa­tie. Chris­te­nen moeten met name de niet-chris­te­lijke mi­gran­ten helpen zich te integreren in de samen­le­ving waar zij wor­den opgeno­men; zij moeten ook missio­nair zijn en door hun leven een ge­tui­ge­nis geven dat de westerse maat­schap­pij niet uit­slui­tend ge­ken­merkt wordt door de aspecten die op deze mensen zo´n negatieve indruk maken (ma­te­ri­alisme, consu­misme, moreel rela­ti­vis­me en gods­diens­tige onver­schil­lig­heid). Gewezen wordt op de problemen bij hu­we­lij­ken met moslims (nn. 67-68). Het do­cu­ment ein­digt met juri­dische normen (22 artikelen) met betrek­king tot de mi­gran­tenpas­to­raal.

Werken van Barm­har­tig­heid

In het gedeelte over de liefde tot de armen (n. 2442-2449) bespreekt de Cate­chis­mus van de Katho­lie­ke Kerk de werken van barm­har­tig­heid
Licha­me­lijke werken van barm­har­tig­heid:

• Hongerigen spijzen
• dors­tigen laven
• naakten kle­den
• vreem­de­lingen her­bergen
• zieken bezoeken
• ge­van­ge­nen bezoeken
• doden begraven

Gees­te­lij­ke werken van barm­har­tig­heid

• zon­daars vermanen
• onweten­den on­der­richten
• voor de leven­den en over­le­de­nen bid­den
• in moei­lijk­he­den goede raad geven
• bedroef­den troosten
• gedul­dig verdragen
• bele­digingen ver­ge­ven